Maña, o Máis Alá... é Bos Aires

Cando era pequeno escoitaba falar do Norte (Nova York) e do Sur (Bos Aires). Estas cidades, ainda que lonxes, sentimentalmente, sempre estiveron moi pertas. Logo dunha viaxe de 14 horas poderei pasear pola cidade de Borges, sentar na cadeira do café que frecuentaba.


Imaxinar as ilusións de miles de galegos que soñaron ista cidade. Vexo a cidade, as súas rúas, a vaidosa cidade, que quería ser Paris, o esforzo de millóns de emigrantes por repensa-lo mundo, o mundo editorial nado, dese lado do mar, cando a longa noite se fixaba no vello mundo, a cidade de Gardel, a cidade que públicou "cien años de soledad"e outras cosas que fan que a viaxe se atope sementada de ilusións.

Castro Caldelas no 1929

Un informante anónimo falounos da existencia dun video de Castro Caldelas de ano 1929. Coñecía iste video porque sae nun cinta en VHS que acompaña o libro de Olegario Sotelo Blanco, "Antropoloxía cultural de Caldelas". Lembro que o video de Olegario tiña máis imaxes. Por exemplo: o rio sil e a ponte. De todas formas eiquí está. Gustoume moito voltar a velo.

"As terras do Sil", do realizador: Fco. Rio Barja

Navegando pola rede atopei na páxina do Consello da Cultura Galega este fermoso documental de Francisco Rio Barja sobre "As terras do Sil". Pertence a serie "Xeografía galega". Que o disfrutedes.

María Nicanor no Guggenheim de Nova York

En poucos días o Museo Guggenheim de Nova York inaugura unha importante exposición de pintura española. Sobre esta exposición escribe Manuel Vicent hoxe no Dominical do diario El País. "Pintura española de El Greco a Picasso: El tiempo, la verdad y la historia" reunirá 170 obras, prestadas por diferentes museos e coleccionistas privados españois. Os comisarios son Carmen Giménez, antiga directora do Museo Picasso de Málaga, e Francisco Calvo Serraller, crítico de arte e exdirector do Prado. Nesta exposición participa tamén María Nicanor, filla de Nicanor Gonzalez, de Sas de Penelas. María marchou a Nova York a completar os seus estudos en Historia da Arte que rematou en Madrid. Hai xa un tempo que traballa no Museo Guggenheim como coordinadora de exposicions. Na organización desta mostra de pintura española, María leva traballado moito, a carón de Carmen Giménez.
A casualidade fixo que María, que acompañaba a un grupo de periodistas americans nunha viaxe para coñecer alguns dos Museos que prestan obra para esta exposición, atopouse no MNAC de Barcelona con Charo Canal, sen saber que de mociñas correran polas mesmas corredoiras. Descubrironno de casualidade, porque coincidiu que sentaron xuntas na mesa á hora do xantar, entre periodistas de Nova York, a directora da oficina de turismo de España en Nova York e a xefa de prensa de turismo de Barcelona. Resultou que a conservadora do Guggenheim de Nova York, tiña raíces en caldelas e a anfitriona catalana, tamén. O mundo é un pañuelo? cheo de caldelaos.

Vivir entre dous mundos

Ratzinger foi visto fai pouco, collendo uvas nunha aldea de A Coruña.

Modesta, de Nova York ó ceo

Nos EEUU andan a voltas cas eleccións ó congreso. Parece que Bush non o ten facil e no horizonte do capitolio aveciñase un cambio. A complexa sociedade americana, formada por unha poboación multiétnica, decide. Os hispanos forman unha comunidade moi numerosa e cada vez máis influinte. Os que lograron o soño americano sintense fascinados por isa terra e son facilmente manipulables pola opción política máis populista.



No setembro do 2004, cando estaba en Nova York, falaronme de Modesta, unha muller que emigrou, os 19 anos, a finalis dos cuarenta, a cidade dos rañaceos, en plena postguerra. Naceu en Santatecla no ano 30, nunha familia moi numerosa. A miseria moral e económica debía ser moi grande obrigando a ésta caldelá a tomar decisións que marcarían o rumbo da súa vida. A súa é a historia de moitos e un valioso documento para o resgate da memoria dos nosos.

Mozas de Caldelas con mantilla española

A foto foi atopada nos arquivos persoais da Margarita e da familia Movilla. Está feita polo meu pai, Xoán Bautista Sotelo Blanco, no adro da airexa, diante do cruceito, alá polos anos 60. As mozas representan a "flor e nata" da vila. Entre as mozas poido identifica as seguintes: Margarita, Aurorita, Cachí, Macuca, Piediña, Isabelita, Manolita, Marisa Amor e María Mercedes...; Cubren a cabeza e os hombros coa tradicional mantilla española negra e algunhas combinan esta mantilla coa peineta negra, posiblemente, de carey. Na man a maioría levan un rosario. Os texidos, encaixes, da mantilla, soían ser de Blonda, Chatilly e Tul e estaban feitas con formas vexetais bordadas. A mantilla negra soía levarse en acontecementos sociais, bodas (mantilla branca), actos relixiosos, funerais; o longo da mantilla debía ser proporcional á persoa que a viste. Pola parte dianteira tiña que chegar ata altura das mans e pola parte traseira uns dedos por baixo da cadeira. Nunca debe ser máis longa ca falda. A mantilla parece que representaba certo recollemento, propio, por exemplo, da seman santa. Soia ser un pequeño tesouro nas familias e gardabase envolta en papel de seda.

A moza segunda, escomenzando polo lado esquerno, vai cos brazos descubertos, en contra do protocolo polo que, según me contaron, armouse unha boa. Así eras as cousas.

Para moitas persoas a mantilla española representa un elemento típico do folclore franquista. Agora utilizase pouco ainda que hai famosos diseñadores de moda que a utilizan nos seus pases de modelos e persoaxes famosos das revistas do corazon, lucenas cando visitan o Vaticano.

Historia dun catro latas

Tantos viaxes e penalidades por las estradas de Mazaira para acadar abandoado nunha esquina da aira, debaixo dun castaño. Cando te aparcaron a última vez, nin en soños imaxinabas que non voltarías a moverte. Un día levaches un rebañiño de ovellas á feira da vila, outro día houbo que levar ó Farruco ata o médico por unha enchenta de figos. Nun Nadal, de moita neve chegaches a tempo ata San Clodio para que os primos colleran o Sanghai que ía á cidade dos prodixios. Cantas veces levaches o peso dunha vaca na vaca. Abundaba o petroleo e ainda así pouco máis gastabas ca un chisqueiro. Nin un pasamento como merecías e cando xa pensabas que chegarias a ser lata de conserva... non... non... non... o pago é unha condena a vivir para sempre baixo o castaño, ata que te descompoñas. Espido, no último momento da vida, soio ante a natureza.

Memoria dun territorio, 1890-1975

Hoxe vou falar dun libro de fotos antigas promovido pola Asociación para o desenvolvemento rural do Pais do Bibei - Ribeira Sacra do Sil, que saiu do prelo o 17 de maio, coincidindo co día das letras galegas. O libro e obra de Isauro Pérez González, Mario Rodríguez González e Eladio Osorio Montenegro. Conta ca colaboración de Tomas Vega Pato, ainda que non se nos dí onde, nin como?

Trátase de unha iniciativa de gran calado pois abarca case un século de fotografía, indo case ó momento do nacemento da fotografía. A idea do libro é, según reza, "contribuir á posta en valor do potencial turístico do territorio e á difusión da súa riqueza cultural". Dín os autores na súa introducción que "esas imaxes constitúen valiosísimos documentos para o estudio da antropología social". "Na fotografía atoparémonos con imaxes de persoas entrañables ou de gran popularidade; con paixases urbanas ou edificacións que o século XX destruiu en aras dun mal entendido progreso; esceas de festas, e manifestacións religiosas; xuntanzas populares e familiares; con actos públicos, eventos deportivos ou lúdicos, etcetera".

O libro elixe unha estructura de sete apartados temáticos nos que se van metendo fotos, que contrastan por abranguer, entre elas, ata 80 anos, pero que curiosamente parecen da mesma época, polo virado unificador e alienador. Un "totum revolutum", sen orden nen cocerto. Os autores da obra viraron a totalidade das fotos e fragmentaron algunha (comisión de festas de Castro Caldelas do 1969), sen explicar a razón de esta manipulación. Notamos en falla, nun proxecto diste calado, feito con cartos públicos, máis rigor á hora de presentar cada foto, intentando ser fieis á memoría que se intenta resgatar.

O libro conta con moitas fotografías de gran valor por revelarnos información a cerca da evolución dos diferentes pobos e das xentes que forman O Pais do Bibei e a Riberia Sacra do Sil; fotos que merecerían ser individualizadas, explicando o seu orixen, o seu formato, a forma da reproducción, o seu estado e o seu autor (si é anónimo, pois anónima). Poñer ó final do libro unha relación de fotógrafos, sen relacionalos ca súa obra, esquence os dereitos morais que garantiza a Lei da Propiedade Intelectual. Nomes importantes como Pacheco, Samaniego, Villar, Xocas, Barrio, López, Reza, Taboada, Covelo, Del Rio, Vega, etc. ven os seus nomes separados das súas fotos, nunha sorte de xogo para ver quen é capaz de relacionar autor e obra.

Na páxina 25, a foto "Maceda, saúdo característico nun sepelio en 1936" é un pé de foto que resulta incomprensible e ataca o propio obxetivo do título deste libro, que non é outro que a "Memoria dun territorio". Títular unha foto que representa un sepelio, no que o público alza o brazo co saúdo fascista, decindo que é "un saúdo característico", non creo que sexa unha boa maneira de resgatar a nosa Memoria. Na mesma páxina "Maceda, xulgados en consello de guerra e despois fusilados, 1937". Cinco homes novos que perderon a súas vidas polas ideas e soio merecen ise pé de foto..? Na páxina 23, a inauguración do lavadoiro en Arboiro, un acto da república, foto do abó do Florencio, un persoaxe moi interesante da época, non merece un pouco máis?? Na páx 45 a foto do Mario de Langullo, dí Manzaneda pero, a foto está feita na praza do prado, un día de feira, e é unha foto moi interesante polo revoo que se armou cando o Mario visitou o Castro, logo da súa volta de Francia. A historía é a que é, e non vale reinterpretala para os máis mozos. O pasado é o pasado, pero está cheo de etapas e matices, non me parece doado mezclar fotos do século XIX con fotos dos sesenta, setenta. Perdoenme, pero non entendo a intencionalidade de esta relación.

Adriana Canal, unha caldelá en Sri Lanka

Adriana foi imaxinada en alta mar, a súa mai vivía xunto co seu pai, xefe de máquinas, nun barco, e percorrían o mundo facendo cruceiros. Ainda así, a neta da Marina naceu a mediados dos setenta, na cidade de Madrid. Viviu os seus primeiros anos en Vigo, unha cidade desordeada pero con paisaxes moi fermosas, difíciles de esquencer, cando un se vai mudando de residencia en función do traballo do pai.

Xa mociña, voltou a Galicia, ilusionada ca idea de estudar na universidade de Santiago. Logo quedaría defraudada pola calidade da facultade de Psicoloxía. Na praza de Mazarelos, frente á sede da facultade de historia, un mozo austríaco acercouselle a preguntar pola praza da Quintana dos Mortos. Ela ofreceuse a acompañalo e xa non deixaron de camiñar xuntos.



Adriana e Richard representan o mellor dunha xeración con forte vocación de solidaridade e cooperación cos desfavorecidos da terra. Pode parecer que ben pouco se pode facer pero, si cambiamos o punto de vista e por un momento nos poñemos no pelexo desa xente, entenderemos que o que nos consideramos pouco para eles é moito. É a semilla de Caldelas polo mundo. Unha proba de gran vitalidade.

Richard é enxineiro da universidade de Cambridge e ela psicopedagoga. Decidiron adicar o seu tempo a participar en proxectos que melloren a calidade de vida da xente do terceiro mundo. Adriana traballou con discapacitados mentais en Bratislava, máis tarde traballou en Londres, dando apoio psicológico a refugiados políticos latinoamericanos. Estivo en Tailandia, Laos e Camboya e traballou como voluntaria nun orfanato para nenas con parálisis cerebral en Bangkok.

Richard estivo en Afganistán, traballou nas obras do metro de Londres, traballou reconstruindo casas en Sri Lanka, nas zonas afectadas polo tsunami, logo traballou como consultor para ACNUR, e agora taballa para un empresa que fai proxectos como prantas eléctricas, hoteis e fabricas no mesmo pais. Un pais do tamaño de Galicia con 20 millons de persoas, e que conta con 71 ministros que son case todos familiares e amigos do presidente.

Adriana estaba traballando con psicólogos sin fronteras en Batticalo, pero foi evacuada a Colombo, polos conflictos políticos e a guerra coa guerrilla Tamil. En Colombo vive actualmente con Richard e acaba de encetar un blog no que nos irá contando cousas dises lugares da aldea global dos que casi non chega información. Pronto daremos conta do enlace e estará entre os meus favoritos.

Verónica, o don da ubicuidade.

Non está todo perdido no Castro. Hai xente moi lacazá pero hai outros que se moven moito. Sen duda é terra de extremos. Iste verán Verónica botounos unha man cos pícaros levandoos ás tardes ó parque infantil, que hai no adro da airexa. Sabía que Verónica facía moitas cousas: estuda, coida ó irmán, ten noivo en Mazaira, axuda a súa mai e logo fai algún traballiño de canguro. Sabía que tocaba na banda de gaitas e que ademáis cantaba no coro Lembranza.

O día da festa da luz, fumos ver a procesión e as danzas das cocas. Logo, acerqueime a ver a fermosa airexa de Santatecla e os seus retrablos e vín como se ían turnando o coro Lembranza e a banda de gaitas o longo da misa. Vín que se movía moito a Verónica, de un lado para o outro e, caín na conta, que por momentos tocaba o bombo na banda e cando esta paraba, deixaba o bombo e marchaba ó lugar onde estaba o coro a cantar e así, subindo e baixanso da tribuna, no tempo que dura unha misa.

A luz do Galileo, en Santabaia

Logo do amplio debate que se está a producir no blog O prado, da ASOCIACION DE AMIGOS DE CALDELAS, a cerca da cociña e da variedade dos alimentos da nosa bisbarra, véxome obrigado a facer unha importante salvedade. Non todo é como se dí. Moi perto, en Santabaia (Pereiro de Aguiar), hai un exemplo da nova Galicia que emerxe con forza e da que outros deberían copiar. Alí onde os primeiros panameños de Águil fixeron construccións para contribuir o feismo da arquitectura de Galicia, atópase o Galileo, un restaurante instalado nunha casa antiga de pedra, con grandes ventanais de cristal que dan a un coidado xardin. Nesa casa, hoxe, estase a facer unha das mellores cociñas de Galicia. Dende moitos lugares do pais acuden a probar os pratos de Flavio Morganti.

Flavio, italiano, coñeceu unha galega (Joaquina), na emigración suiza, que lle prometeu amor eterno, pero si se viña para Ourense. Logo de varios proxectos na capital (Restaurante Mamma Mía e a cafetería Baviera) chegou o Galileo. Os deuses están con nós e, gracias a ista galega, hoxe podemos comer unha mestura de pratos galegos e italianos, cunha presentación e preparación moi moderna e de grande calidade. Os seus pratos están para lamber os dedos, para sorte dos bolsillos que poidan pagalo. Agora ben, que ninguén se queixe. Non é para todos os días. É como ir os Milagres, e iso ten un custe. Non tes que arrodillarte nin pasar por ningúnha penalidade. Soio deixar que os sentidos disfruten e que o paladar se volva tolo. Hai que probar o carpacio de polvo, as láminas de foie, os mariscos con pasta e logo acadar cos postres de Edi.

Humaniza-la praza

Parece unha película de principios do século pasado. A praza típica dunha vila medieval. Os nenos xogan nun tempo onde case non hai xoguetes. É un espacio sen peligros. Non hai coches, nen motos, nen camions. De vez en cando pasa un carro. Non é o caso pero non deixa de ser unha ilusión de un tempo no que había algunhas cousas de certo valor que se perderon. A maneira de usar os espacios, a maneira de xogar e relacionarse os nenos. Tratase de unha película feita nunha zona peatonal dunha vila medieval na que os cativos xogan, sen peligros, tal como o farían uns cativos de principios de século.

Outro Máis alá en Vieiros

Vieiros estrea novo canal con contidos culturais. Unha fiestra para propostas que vaian máis ala do que estamos acustumados a ver, dentro e fora das nosas fronteiras, según manifestan. Onde a imaxe e o video estarán moi presentes. Dende máis alá do transformador saúdo ista nova iniciativa de vieiros (máis alá), e manifesto que non estou molesto por utilizar o nome do meu blog. Coido que non se producirá confusión.

Cortés, o extremo dereita do Depor

Logo de moitos partidos gañados ó longo dunha vida de competición, Elidio Cortés atopouse xogando un partido contra o cancro. Istes días faleceu o gran xogador de fútbol dos setenta, que se fixo famoso no Deportivo de A Coruña. (Na foto: Cortés con Luis Suarez).



Dende Niñodaguia (Xunqueira de Espadañedo), Cortés decidiu voar moi pronto ó Maceda F.C:, logo ó atlético Ourense e de ahí ós laureis da primeira división (O Depor). A finais dos sesenta incluso foi preseleccionado por KUBALA para xogar contra Irlanda, coa selección nacional. Xugou, entre outros equipos, no Cadiz e no Jerez. Finalmente, adicouse á enseñanza e a transmitir os mozos o seu talento para mover o balón con velocidade e seguridade no campo, todo un arte. Cortés aproveitou a súa experiencia deportiva como profesor de educación física nun instituto de O Barco de Valdeorras.

En pleno éxito profesional, os caldelaos coñecímolo da mán da fermosa caldelá Manolita, filla da Plácida, peluqueira da vila, ca que casou e ca que tivo unha filla: Marta.

Sendo eu cativo, lembro a Cortés pola vila, persoaxe famoso. E, como todo persoaxe famoso, a súa presencia na vila causaba certo balbordio. Os nenos, como agora, tíñamos moita curiosidade polos xogadores profesionais de fútbol e incluso tivemos a sorte, nos tempos da fundación do Caldelao C.F., a principios dos oitenta, de poder ser entrenados por él. Lembro un home humilde, tímido, reservado, moi amable e cariñoso con aqueles mociños que xogábamos a emular os grandes xugadores e codeábamonos con un deles, no noso campo do Texo. O seu toque e o seu estilo alentábanos no duro esforzo de xogar ó fútbol, nunha zona onde os campos de fútbol atopábanse cheos de lama, terra e pedras. Da brutalidade desa época lémbrome a miudo porque teño as canillas destrozadas.

As louxas de Trevinca

Inmensos zarpazos na paixase.
Carreiriñas sobre bancais, que suben e baixan.
As montañas das louxas que nos tapan da choiva
ca súa impermeable superficie.

Paisaxe dura, monte pelado.
Cabalos salvaxes que siguen o seu lider.
Ilusión de liberdade.

Transitos

Viaxar...ir e vir
mirar e ver
Europa, África
Atlántico, Mediterraneo
norte, sur
contraste de olores, formas e maneiras.
prexuicios culturais
de Tarifa a Tanger
Estreito de Gibraltar

Tempo de chouparros

Os Bilbirichos andan os chouparros. Os primeiros chouparros deixaronse ver no lameiro da Bruña, nas Barreiras, no Salgueiral, no Moliño, Os Carballiños. Gustame máis velos que comelos. A abóa Matilde sabe deles e, ano tras ano, vai mirar si chegarón, repetindo o ritual do tempo.

Volvoretas en Tarifa, o ronsel dun caldelao

Invitados por uns Caldelaos, que viven a carón do faro de Punta Carnero, mirando ó estreito de Gibraltar, dende unha fermosa casa, con grandes fiestras abertas ó mar, viaxamos a parte máis meridional da pel de toro. Carlos Canal, un caldelao que viaxou por todo o mundo como xefe de máquinas, de unha morea de barcos, vixía agora o estreito co seu potente telescopio. O estreito é a autoestrada máis transitada por barcos que un poida imaxinar.

No punto onde se atopan o mar meditaneo e o mar atlántico, sempre hai vento. Un vento suave, perfecto para surfear ou practicar unha nova modalidade de surf que é o kitesurf, voar con cometas sobre as ondiñas da praia. No lugar onde as estadísticas situan o nivel máis alto de suicidios hoxe acuden miles de mozos fascinados pola idea de voar sobre as ondas da costa do atún. Praias con dunas de gran tamaño como as de Bolonia ou Valdevaqueros son pobladas por un ambiente ?Chill out?, que se mezcla con unha paisaxe de adormecidas vacas de grandes cornos.