Pepe Sotelo, criador de bois

Bermello, vasco, experto ollador de bois, levaba semans sen atopar unha boa xogada de bois. Tiña unha petición urxente para un caserío perto de Bilbao e xa levaba tempo sen atopar nada que valese a pena. En Monforte oira falar das terras altas de Caldelas, con carreiras empinadas, onde os bois da raza “vianesa” cargan moito e móvense por angostos camiños onde é dificil a entrada dos tractores e eles teñen que ter moita habilidade para moverse.

Pola mañá cedo atravesou a ponte do Sil. Parou alí o tempo de fumar un pito, para ver a fermosura dos bancais nos que se cultiva o viño de Amandi. A vila do Castro, a esas horas, debuxábase entre a néboa e era difícil saber onde empezaba e onde acababa o pobo. Entrou no Bar Grilo e preguntou polo paradeiro do Bilbiricho, criador de bois, de sona.



Xa na Airexa, na parroquía de Mazaira, Pepe Sotelo mostroulle a parella que levaba preparando facía catro anos. A maneira de acercarse de Bermello fixo que os bois, asustadizos normalmente, mostráronse tranquilos sen apenas moverse. Pepe montou a xugada, puxo a molida e o xugo, ata que os dous animais foron un soio, “teñen que quedar como se estiveran soldados”, dixo o Bilbiricho…, logo foron camiñando o paso que lles marcaba ca aguillada e en nengún momento estes bravos e valentes toros desobedeceron as ordes do Pepe. Bermello abriu ben os ollos, meteu a man no peto e sacou o seu móbil. En euskera falaba con alguén e, pola súa expresión, notábaselle que estaba ledo polo que acaba de ver. Pechou o móbil, foi onda o Pepe e con un forte apretón de mans cerrou o trato da compra dos bois do Bilbiricho.

En Euskadi, os deportes rurais teñen gran afición e teñen o seu orixen nos traballos do mundo rural, ligados ós caserios, ás labores agrícolas e ás explotacións forestais e que logo foron trasladados ó campo deportivo. Son xogos nos que prima o emprego da forza ou a resistencia física, combinada con certas habilidades e capacidades técnicas. As probas de bois (idi-proba o idi-dema) son un dos deportes máis arriscados. No pasado eran utilizados en moitas tareas do campo, no tiro dos carros e outras actividades como as canteiras e os asteleiros.

Hoxe a proba celebrase nun recinto chamado probadoiro (probaleku), o aire libre, na praza dos pobos ou xunto o frontón, ainque que tamén existen locais modernos (probalekuhomologado) preparados para esta actividade, na que se fan fortes desafíos. A parella de bois, atada por un xugo de madeira ten que arrastrar un bloque de pedra de 1500 a 4500 kilos, durante un tempo, gañando a parella que máis “clavos” ou “plazas” faga. Hay diferentes tipos de probas (de peso comparado e peso libre) según o peso dos animais e o peso das pedras. A veces o arrastre faise con un único boi. Durante a proba os bois son guiados polos arreadores (akullaris), chamado así pola vara ou akullu que empregan.